Manipülasyon, bir hisse senedinin fiyatını yapay olarak etkilemeye yönelik her türlü kasıtlı girişimdir. Manipülasyon genellikle yasa dışıdır. Ancak tespit edilmesi ve kanıtlanması zordur. Finansal özgürlük amacıyla yatırıma başlayalı neredeyse dört yıl oluyor. Bu süreç boyunca Borsa İstanbul’daki bazı hisse senetlerinin fiyatlarında olağandışı hareketler gördüm. Özellikle, Twitter veya forumlarda fazlaca popüler olup kurumsal olmayan hisselerden hep uzak durdum. Bir yandan da anormal hareketlilik sergileyen hisse senetlerini hızlıca nasıl tespit edebiliriz sorusu hep aklımdaydı. Geçtiğimiz günlerde bu konuda basit bir program yazdım ve Borsa İstanbul’da işlem gören 400’e yakın firma verileri ile test ettim. Bugün sizlere bu çalışmamın sonuçlarını paylaşacağım. Ama önce manipülasyon çeşitleri hakında biraz bilgi paylaşarak başlayayım.
Manipülasyon teknikleri
Sahte emirler
Manipülatör sahte emirler verir. Ardından bu emirleri gerçekleşmeden önce iptal eder. Bazı yatırımcılar bir hisse senedinin fiyatının yönünü kestirmek için bekleyen alım ve satım emirlerini inceler. Manipülatörün amacı bu yatırımcıları sahte emirlerlerle kandırmaktır.
Aklama işlemleri
Piyasayı yanıltmak amacıyla yapılan dengeleme işlemlerine “aklama işlemleri” denir. Manipülatör iki farklı aracı kurum kullanarak bir taraftan alır diğer taraftan satar. Yada bir aracı kurum ile anlaşır. Spot piyasa ile türev piyasalarını da kullanabilir. Sahte alım satımlar ile bir hisse senedinde aslında var olmayan bir ilgi olduğunu düşündürmeyi amaçlar.
Pompala ve boşalt
Pompala ve Boşalt şemasında, manipülatör bir hisse senedi pozisyonu biriktirir. Ardından alıcıları çekmek için şirket hakkında gerçekçi olmayan iyimser yorumlar yayınlar. Fiyat yükselir. Manipülatör yükselen hisse senedi fiyatından satış yapar. Genellikle küçük veya mikro ölçekli hisse senetlerinde uygulanır. Yalan haberlerle hisse senedinin fiyatını etkileme ve küçük yatırımcıları çekme şansı daha yüksektir.
Bandı boyamak
“Bandı boyamak” hisse senedi işlemlerinin banda basıldığı günlere bir göndermedir. Piyasanın bir tarafında yoğun bir faaliyet olduğuna dair yanlış bir sinyal vermeyi amaçlayan bir eylemdir. Gerçekte, oyuncunun başka bir yerde dengeleme işlemleri yapan bir suç ortağı vardır.
Ayı baskını
“Ayı baskınında”, manipülatör bir hisse senedinde kısa pozisyon alır. Daha sonra hisse senedi hakkında olumsuz veya endişe verici yorumlar yayınlar. Bu da hissedarların pozisyonlarından panikle çıkmalarını ve böylece hisse senedinin fiyatını düşmesine yol açar. Manipülatörün amacı, kısa pozisyonlarını çok daha düşük fiyatlardan karla kapatmaktır.
Anomalileri tespit etmek
Hisse senedi fiyatlarını etkileyen çok sayıda faktör var. Ancak bazı değişkenler potansiyel manipülasyonun birer göstergesi olabilir.
Olağandığı işlem hacmi
Bir hisse senedindeki işlem hacminin ortalamasını önemli ölçüde aşması manipülasyon göstergesi olabilir. Yani manipülatörler büyük miktarlarda hisse senedi alım satımı yaparak fiyatı yönlendirmeye çalışabilir.
Ani fiyat hareketleri
Bir hisse senedinin fiyatının aniden ciddi bir oranda değişmesi şüpheli bir olgudur. Tabi geçerli bir neden olmadığını varsayıyoruz.
Gizli anlaşmalar
Bazı piyasa oyuncuları manipülasyon amacıyla aralarında gizli bir anlaşma yapabilir. Birlikte hareket edebilirler. Özellikle belirli bir hisse senedini büyük hacimlerde alıp satmaları manipülasyonunun bir göstergesi olabilir.
Yalan bilgi yayılması
Manipülasyon, belirli bir hisse senedi hakkında yanıltıcı bilgi yayılarak da yapılabilir. Örneğin, bir şirketin mali durumu veya yaklaşan etkinliklerle ilgili söylentiler bir hisse senedinin fiyatını etkileyebilir.
Yöntem
Olağandışı işlem hacimlerini ve ani fiyat hareketlerini kolaylıkla tespit edebiliriz. Bu çerçevede, Yahoo Finance‘dan Borsa İstanbul’da işlem gören tüm şirketlerin tarihsel verilerini indirdim. Bu veri setlerinde açılış ve kapanış fiyatları ile hacim verileri var.
Uygulama
Ani fiyat hareketlerini tespit etmek için günlük fiyat yüzde değişimi gösteren bir değişken oluşturdum. Bu değişkenin değerlerini ortalamasından çıkarıp, standart sapmasına bölerek standardize ettim. Benzer şekilde, hacim değerlerini de ortalamasından çıkarıp standart sapmasına böldüm. Diğer bir deyişle ortalaması sıfır standart sapması bir olan (standart normal dağılım) değişkenler oluşturdum.
Daha sonra manipulative adında bir ve sıfır değerini alan bir değişken yarattım. Fiyat ve hacim değişkenleri aynı anda üç standart sapmayı aştığında bir değerini alıyor. Son olarak, 7 Mart 2023 tarihinden itibaren manipulative değişkeni bir değerini alan firmaların isimlerini bir metin dosyasına eklettim. Usual Suspects (Olağan Şüpheliler) adlı bu metin dosyasının ekran görüntüsünü aşağıda görebilirsiniz.
Uyarı
Tüm ani fiyat hareketleri veya işlem hacmindeki değişiklikler fiyat manipülasyonu göstergesidir diyemeyiz. Bu program sadece istatiksel anlamda fiyat ve hacim açısından anomali sergileyen firmaları tespit ediyor. Nedenlerini açıklamıyor. Yani listedeki her hisseyi kendi başına ayrıntılı olarak incelemek gerekiyor.
Analiz
Bu listedeki kağıtlara biraz daha yakından bakalım. Çoğunuzun bildiği gibi tarihsel fiyat verilerini kullanarak hisse senetlerinin regresyon analizini yapıyorum. Ayrıntılar için bu yazıya ve şu yazıya bakabilirsiniz. Şimdi listedeki bazı kağıtların güncel regresyon analizlerine göz atalım. Aşağıdaki şirketleri listeden rastgele seçtim:
Akbank
Aşağıdaki grafikten gördüğünüz üzere son haftalarda reel dolar bazında sert bir yukarı hareket olmuş. Seçim sonrası ortodoks para politikalarına dönme olasılığı nedeniyle bankacılık prim yapıyordu. Akbank’ta Türkiye’nin en büyük kurumsal bankalarından biri. Manipülasyon ihtimali düşük diye düşünüyorum. Öte yandan SPK’nın 2022 yılında banka hisseleri için 10 kişi hakkında savcılığa suç duyurusunda bulunduğunu biliyoruz. Ayrıntılar için buraya bakabilirsiniz.
Akçansa Çimento
Aşağıdaki grafikten gördüğünüz üzere hisse fiyatı çok büyük ve hızlı bir şekilde yükselmiş. Deprem felaketinden sonra bütün çimento firmalarının hisse fiyatlarında yüksek artışlar oldu. Dolayısıyla, manipülasyon şüphesi duymamızı gerektirecek bir neden yok.
Derimod
Aşağıdaki grafikte konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteren Derimod’un regresyon analizini görüyorsunuz. Zıt yönde çok yüksek ve hızlı fiyat hareketleri olduğu görülebiliyor. Benim ilgilenmediğim bir sektör. Google arama motoruna “Derimod hisse” yazdım. Karşıma “SPK, Körfez GYO ve Derimod hisselerindeki usulsüz işlemleri nedeniyle 6 kişiye işlem yasağı uygulayacak” başlıklı bir haber çıktı.
Döktaş Dökümcülük
Döktaş Dökümcülük yakından tanımadığım bir firma. Aşağıdaki grafikten gördüğünüz üzere 2020 yılı civarında anormal bir fiyat hareketi sergilemiş. Son zamanlarda da Olağan Şüpheliler listesine girecek sertlikte fiyat hareketleri olmuş. Yine Google ile şirkete ilişkin haberlere baktığımda Borsa İstanbul yönetimince Volatillite Bazlı Tedbir Sistemi kapsamına alındığı anlaşılıyor. Yani yönetim belli bir süreliğine açığa satış ve kredili işlemler yasağı getirmiş.
Sonuç olarak
Olağan Şüpheliler listesindeki işletmecileri ayrıntılı incelemedim. Bu iş bu yazının kapsamını aşar. Ayrıca, tek başına olağandışı fiyat ve hacim hareketi manipülasyon olduğu anlamına gelmiyor. Bunu tekrar hatırlatayım. Ancak, yatırım yapacağım hisse bu listede yer alsaydı harekete geçmeden önce daha detaylı bir araştırma yapardım. Çalışmayı faydalı bulduysanız belirli aralıkla tekrarlayıp haber bülteni üyesi arkadaşlarla sonuçları paylaşabilirim.
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere sağlıcakla kalın.
Copyright secured by Digiprove © 2023 Pintidegiltutumluyum
Merhaba, yazılarınızı düzenli olarak okuyorum ve çok beğeniyorum. İki soru sormak istiyorum. Birincisi Interactive Brokers bireysel hesabıma para yatırma ve çekme yetkisiyle birlikte ikinci bir kişi tanımlayabilir miyim? Bu soruyu aslında bir gün vefat ettiğimde istediğim bir kişi varlıklarıma erişebilsin istiyorum. İkincisi ise altın ve gümüş için IBKR üzerinde alınabilecek bir ETF öneriniz var mı? Bunu özellikle vergi gibi durumlardan dolayı soruyorum. Örneğin IAUM Ishares Gold Trust Micro sizce altın etf’i olarak iyi bir seçim olur mu? Biliyorsunuz gerek dolardaki marj, gerekse de altındaki marj giderek açıldı. Bunlarıda IBKR üzerinden almak sanki daha mantıklı olacak. Teşekkürler.
Merhaba Erdem Bey. Sanırım Interactive Brokers’da bireysel değil ortak hesap açarsanız istediğinizi yapabilirsiniz. Diğer sorunuzla ilgili maalesef bir önerim yok. Altın ve gümüş çok fazla ilgi alanıma girmiyor. Sevgiler.
hocam bu listeyi paylaşmanızı çok isterim, bültenle veya yazıyla
Tamam. Çalışmayı güncelleyip sizlerle paylaşırım. Sevgiler.
BIST’e yapılan yatırımdaki riske sebep olan başka bir etmen. ABD borsasına kıyasla hacmi küçük olduğundan, piyasayı manipüle etmek daha ucuz kalıyor. Bunun yanında, yozlaşma ve denetimsizlik, manipülasyonu risksiz ve kolay hâle getiriyor.
Teşekkürler, çok faydalı bir çalışma. Düzenli yayınlayabilirseniz çok memnun oluruz.
Tamam Sabri Bey. Selamlar.
Türkiye’de kitle fonlamanın geleceği hakkında ne düşünüyorsunuz? Bir süredir inceliyorum ilginç fikirler var. Mesela Valufy adında bir girişim buldum oldukça enteresan. Vaktiniz olursa bir bakın derim.
Teşekkürler Seyfettin Bey. Kitle fonlamalarının yurtdışından iyi çalışan örnekleri var. Türkiye’de ise bilgim yok. Vaktim olursa önerdiğiniz girişime göz atarım. Selamlar.
Teşekkürler,yazmakta olduğum akademik makalemde yazılarınıza referans verecegim.
Çok teşekkür ederim Mustafa Bey.
merhaba,
aynı mantıktan yola çıkarak negatif yönde 3 std sapmadan daha fazla olan değişkenler için de satış yönlü manipülasyon var diyebilir miyiz ? son adımda düzeltilmiş günlük fiyat farklarını std sapmaya bölsek ve -3 ten küçük değerler bulsak ve bu durumu da iki açıdan incelesek;
1- artan hacim anomalisi
2- azalan hacim anomalisi
yorumunuz ne olurdu ?
Ani hareketler aşağı yönlü de olabilir tabi. Ama bu analiz tek başına yeterli değil. Hareketlrin nedenlerini de araştırmak lazım.