Kur nasıl hareket edebilir acaba?

Kur konusu kafamı kurcalıyor bu aralar. Bildiğiniz gibi geçtiğimiz hafta kurdan biraz zarar ettim. Merak eden detay için şuraya bakabilir. Herkes gibi acaba kur nasıl hareket eder diye merak ediyorum. Bu sorunun cevabı politika yapıcının nasıl hareket edeceğine bağlı. Maalesef, geçtiğimiz hafta yaşananları düşününce politika yapıcıların davranışlarını öngörmek mümkün değil. Yani bana göre yatırımcılar açısından öngörülebilirlik kalmadı. Yine de meraktan falcılık yapmaya karar verdim. 🙂 Daha önce bir yazımda Dolar/TL kurunu incelemek için kullandığım modeli güncelledim. Gidişata baktım. Bakalım kur cephesinde durum nasıl?

Kur üssel artıyor…

Aşağıdaki tabloda 2003 yılı başından itibaren aylık frekansta Dolar/TL gözlemlerinin özet istatistiklerini görüyorsunuz. Verileri, TCMB Elektronik Veri Dağıtım Sistemi‘nden aldım. Son gözlem 2021 yılı Kasım ayına ait ve değeri 10,5233. Aralık ayı verileri kesinleşmediği için maalesef veri setine dahil edemedim. Ancak, bu eksiklik analiz açısından çok önemli değil.

Ham verileri aşağıdaki grafikte görsel hale getirdim. Kurun doğrusal değil üssel bir artış eğilimi sergilemesi ilk dikkatimi çeken husus oldu. Genel olarak Türk Lirası’nın Dolar karşısındaki değerini 2008 yılındaki küresel finansal krize kadar koruduğunu anlıyoruz. Türk Lirası zaman zaman kısmi geri dönüşler olsada o tarihten sonra değer kaybetmeye başladığı yorumunu da yapabiliyoruz. Ayrıca, 2013 yılı sonrası değer kaybının oldukça hızlanmış olduğunu da gözlemliyoruz.

Şimdi verileri doğrusal hale getirerek inceleyelim. Bunun için bağımlı değişkenimizin doğal logaritmasını aldım. Aşağıdaki grafikten gördüğümüz üzere 2008 yılına kadar yatay veya hafif bir düşüş trendi var gibi gözüküyor. Öte yandan bu tarihten sonra bir artış trendi görüyoruz. Yani 2008’e kadar farklı bir dinamik, 2008 sonrası da farklı bir dinamik söz konusu gibi. Daha önceki çalışmamda da belirttiğim gibi 2008 öncesi Ecevit Hükümeti’nin ve Kemal Derviş’in IMF destekli ekonomik programı yürürlükteydi. 2008 tarihinden sonra ise IMF ‘bagajı’ atıldı. Yola dolu dizgin popülizm ile devam edildi.

Regresyon analizi

Model I

Veri setimizde iki farklı dinamiğin var olması yapısal bir kırılmaya işaret ediyor olabilir. Yani veri oluşum sürecinde bir rejim değişikliği olmuş da diyebiliriz. Buradan hareketle kukla değişken içeren bir model oluşturdum. Değişken (dummy) 2008’e kadar sıfır, 2008 Ocak ayından itbaren bir değerini alıyor. Bağımlı değişkenimizi yani Dolar/TL kurunun doğal logaritmasını zamana ve kukla değişkenimize karşı regresyona tabi tuttuğumuzda aşağıdaki sonuca ulaşıyoruz. Tahmin ettiğimiz parametreler istatistiksel açıdan anlamlı gözüküyor.

Sonucun grafik halini ise aşağıda görüyorsunuz. Ortadaki kırmızı doğru regresyon doğrusunu, kesikli çizgiler ise standart sapmaları gösteriyor. Regresyon doğrusunun yani ortalamanın altı Türk Lirası’nın Dolara karşı değerli olduğu bölgeyi temsil ediyor. Üstü ise değersiz olduğu bölgeyi gösteriyor. 

Şimdi rakamların daha kolay anlaşılması açısından doğal logaritmaları ortadan kaldırarak grafiğe bakalım. Aşağıdaki grafikten gördüğünüz üzere 10 TL’nin üzerindeki Dolar/TL değeri modelin işaret ettiği uzun dönem ortalamasından (7,1 TL) iki standart sapma yukarıda. Geçen hafta görülen 17-18 TL gibi rakamların ise uzun dönem trend değerinin üç standart sapmasının (11,98 TL) çok üzerinde değerler olduğunu da söyleyebiliriz.

Model I: İleriye dönük tahmin

Bu modeli ileriye dönük tahmin yapmak için de kullandım. Aşağıdaki grafikte önümüzdeki iki yıllık süre zarfında uzun dönem trend değerinin grafiğini görebilirsiniz.

Kolay anlaşılması açısından logaritmayı kaldırdım. Bu kapsamda modelin tahminine göre uzun dönem ortalama değer iki yılın sonunda 9,3 TL’ye geliyor. 🙂 Projeksiyonun rakamsal değerlerini içeren dosyaya buradan erişebilirsiniz.

Model II

Birinci model fena gözükmese de grafikteki ilişki doğrusallaştırmaya rağmen hala biraz üssel gibi gözüküyor. Bu gözleme dayanarak kukla değişkeni çıkarıp zamanın karesini içeren ikinci bir model oluşturdum. Oluşturduğum ikinci modelin regresyon sonucunu aşağıda görüyorsunuz. İlgisi olanlar için tahmin edilen parametreler istatistiksel olarak anlamlı gözüküyor.

Akademik bir çalışma yapmadığımız için regresyon kısmını fazla uzatmayayım. Aşağıdaki grafikte regresyon ile elde ettiğimiz verilerin göreselleştirilmiş halini görüyorsunuz.

Anlaşılabilirlik açısından y-eksenindeki logaritmayı kaldırarak bakalım. Gördüğünüz üzere bu modelde uzun dönem ortalama değer son gözlem (10,53) için 9,9 TL’ye denk geliyor. Yani Dolar/TL uzun dönem trendinin sadece bir standart sapma üzerinde görünüyor.

Model II – İleriye dönük tahmin

İkinci modelimizi de ileriye dönük tahmin yapmak için kullandım. İleriye yönelik tahmin dönemimizi birinci modelde olduğu gibi iki yılla sınırladım. Sonucun görselleştirilmiş halini aşağıdaki grafikte görüyorsunuz. Tabi diğer grafiklerde yaptığım gibi daha kolay anlayabilmeniz açısından doğal logaritmayı da kaldırdım.

Aşağıdaki grafikten gördüğünüz üzere bu modele göre kur artışı çok daha hızlı gerçekleşiyor. Öyle ki önümüzdeki iki yılın sonunda uzun dönem ortalama Dolar/TL değeri 17,3 TL’ye geliyor! Modelimiz bir yıl sonraki trend değerini ise yaklaşık 13 TL olarak tahmin ediyor. Projeksiyonun rakamsal değerlerini içeren dosyaya buradan erişebilirsiniz.

Hangi model daha iyi?

Dolar/TL tahmini için iki basit model oluşturdum. Ancak modellerin ürettiği ileriye dönük tahminler birbirinden çok farklı. İki yıl sonrası için birinci model 9,3 TL ortalama kur değerini işaret ederken, ikinci model 17,3 TL seviyesini gösteriyor. Haklı olarak hangi model daha güvenilir diye sorduğunuzu tahmin ediyorum. 🙂 Bu karşılaştırmayı yapmanın bir kaç yolu var. Sezgisel olarak regresyon grafiklerine baktığınızda gözlemlerin ikinci modeldeki regresyon eğrisine daha iyi uyduğunu görebilirsiniz. İkinci olarak AIC ve BIC gibi istatiksel testler var. O karşılaştırmaya göre de ikinci modelimiz daha iyi gözüküyor. Son olarak, veri setini ikiye ayırıp modellerimizi ilk kısım için çalıştırabiliriz. Elde ettiğimiz ileriye dönük tahminleri gerçekleşen değerlerle (ikinci kısım) karşılaştırıp hangi modelin daha iyi tahmin yaptığını görebiliriz. Ancak, üşendiğim için bu aşamayı pas geçtim. Çünkü ikinci model açıkça daha iyi gözüküyor.

Sonuç olarak

İkinci modele göre Dolar/TL’nin uzun dönem trend değeri, 2023 Haziranında 15,5 seviyesini görüyor. Bu değer benim Dolar alım maliyetim yada başabaş noktam. Aslında nokta tahminleri çoğu zaman tutmaz. Bu nedenle Dolar/TL gibi tahmini zor parametrelerde aralık tahminleri yapmak daha gerçekçi olur. Peki aralık tahminini nasıl yapıyoruz? Noktasal tahminler birer olasılık dağılımının ortalamasını gösteriyor. Tahminlerimizin normal dağıldığını varsayalım. Buna göre, ikinci model Dolar/TL kurunun 2023 Haziran ayında %95 olasılıkla 12,5 ile 18,7 arasında bir yerde olacağını söylüyor. Yani kurun, %95 olasılıkla ortalama değerin (15,5) 3 standart sapma altında (12,5) veya 3 standart sapma üstünde (18,7) arasında bir yerde gerçekleşeceğini tahmin ediyoruz.

Basit bir modelle Dolar/TL’nin falına baktık. Baktığımız fal tutar mı? Bilmiyorum. Çünkü geleceği bilmek imkansızdır. Burada yaptığımız alıştırma, politika yapıcılar geçmişte izledikleri politikalara devam ederlerse neler olabileceğini gösteriyor. Ancak gerçek hayatta izledikleri politikaları radikal bir şekilde değiştirebilirler. Geçen hafta şapkadan tavşan çıkarttıkları gibi radikal bir politika değişikliği yaptıklarını varsayalım. Örneğin politika faizini 10 puan artırsınlar. 🙂 O zaman yapısal bir kırılma olur ve modelimizin tahminleri çöpe gider. Kurda belki 10 TL’nin çok altına iner. Kim bilir?

Bir sonraki yazıda görüşmek üzere sağlıcakla kalın.

Copyright secured by Digiprove © 2021 Pintidegiltutumluyum