Robinhood Gibi Aracı Kurumlar Gerçekten Bedava mı?

Robinhood, ‘komisyonsuz’ işlem teklif ederek aracı kurumlar arasında yeni bir iş modeli başlattı. Bu modele göre iş yapan çevrim içi aracı kurumlara ‘düşük maliyetli’ aracı kurumlar deniyor. Robinhood, E-trade, TD Ameritrade ve Webull‘u bu modele göre iş yapan firmalar arasında sayabiliriz. Tabi bu teklif özellikle genç müşteriler tarafından oldukça beğenildi. Aslında bugün bu konuda yazmamın sebebi hafta sonu Business Insider‘de okuduğum bir yazı. Bu yazıda söz konusu iş modeli, kullanıcılara zarar verdiği gerekçesiyle eleştiriliyor. Bende bu konuyu biraz daha detaylı araştırıp öğrendiklerimi sizlerle paylaşmaya karar verdim. Aslında Webull’u incelediğim yazıda bu iş modeline çok kısaca değinmiştim.

Bedava öğle yemeği

Ben üniversitede öğrenciyken Nobel iktisat ödülü sahibi Milton Friedman okula bir konferans için konuk gelmişti. O zaman hocalarımız bu fırsatı kaçırmayıp onu görmemizi tavsiye etmişti. Bende gençliğin verdiği ‘enerjiyle’ diyelim “Fikirlerini iyi bilmediğim bir adamı şahsen görsem ne olacak.” deyip pas geçmiştim. Şimdi geriye bakıp düşününce gitseydim bir zararı olmazdı diyorum. 🙁 Neyse bu önemli iktisatçının beynimde yer etmiş güzel bir sözü var: “Bedava yemek yoktur (There is no free lunch)“. Bu söz, verdiğimiz her bir kararın maliyeti olduğunu ima ediyor. Robinhood gibi şirketler birer hayır kurumu değiller. Amaçları kar etmek. Peki nasıl kar ediyorlar? İş modelleri ne? Bir şey ‘bedavaysa’ muhtemelen ürün siz olabilirsiniz diye bir söz var. 🙂 Duymuşsunuzdur belki. Maalesef bu söz burada da geçerli gibi gözüküyor. Zira iş modeli, işlem akış emirlerinizi toptan düzeyde piyasa yapıcı firmalara satmak olarak özetlenebilir.

Süreç nasıl işliyor?

Aracı kurumun ana işlevini kabaca alım satım taleplerini eşleştirmek olarak özetleyebilirim. Diyelim bir hisse için belli bir fiyattan alım emri (bid price) girdiniz. Bir başkası da aynı hisse için satmaya gönüllü olduğu minimum fiyatı (ask/offer price) belirledi. Bir borsa veya aracı kurumda bu emirler karşılıklı olarak eşleştiriliyor. Ama çoğu zaman o hisseye olan talep ve arza bağlı olarak arada bir fark oluşuyor. Bu farka bid-ask spread deniyor. Eğer talep arzı çok aşıyorsa bu fiyatlar kademeli olarak yükseliyor.

Örneğin

Somut örnek vereyim. Diyelim bir alıcı XYZ hissesini 12,5 dolarlık piyasa fiyatından almaya gönüllü olsun. Bir satıcı da elindeki XYZ hissesini 12,45 dolardan satmaya razı olsun. Spread hisse başına 5 sent. Verilen bu emirleri fiili olarak gerçekleştirecek piyasa yapıcı aradaki farkı cebe atıyor. 🙂 Bu şekilde 1.000 hisse el değiştirirse piyasa yapıcının bu işlemden karı 1.000 * 5 sent = 50 dolar oluyor. Gerçek hayatta bu fark hisseye ve işlem yapılan piyasaya göre birkaç sentten 50-60 sente kadar değişiyor.

Sıfır spread mümkün mü?

Alım fiyatı ile satım fiyatı aynı olabiliyor mu? Bu sorunun cevabı bazen. Bu tür piyasalara kilitli piyasa (locked market) deniyor. Anladığım kadarıyla sebebi, aynı hisse senedinin farklı piyasalarda satılabilmesi ve gerçek hayatta farklı bilgisayar sistemleri nedeniyle veri iletiminde gecikmeler olması olarak özetlenebilir. Dolayısıyla alım ve satım fiyatları bazen güncel olmayabiliyor. Bu tür durumlarda da spread sıfır olabiliyor.

Piyasa yapıcılar kim?

Piyasa yapıcı, piyasada işlem gören varlıklar için aktif olarak sürekli alım ve satım fiyatı sunan bir kişi veya firmadır. Çoğu zaman piyasa yapıcı bir aracı kurumdur. Piyasa yapıcı, ne kadarlık işlem yapacağını yani işlem hacmini de sürekli duyurur. Piyasanın düzgün işlemesi için volatilitenin çok yüksek olduğu zamanlarda bile bu işleri aksatmadan yerine getirmek zorundadır. Piyasa yapıcı yüklendiği riske karşılık bid-ask spread‘ini cebine atar. Piyasa yapıcının hangi kurallara göre hareket edeceğini bağlı olduğu borsa ve düzenleyici kurumlar belirler.

Kaç tane piyasa yapıcı olabilir?

Birçok borsada birbiriyle rekabet eden birden fazla piyasa yapıcı vardır. Ancak, bazı borsalarda piyasa yapıcı tekel olabilir. Örneğin, New York Stock Exchange’de (NYSE) varlık gruplarına göre özelleşmiş tekel piyasa yapıcılar var. Bunlar, en iyi fiyatın oluşmasından ve yatırımcılar tarafından verilen emirlerin düzgün bir şekilde yerine getirilmesinden sorumlular. Citadel, mesela, dünyanın en büyük piyasa yapıcı firmalarından birisidir. ABD hisse senetlerine ilişkin işlemlerin üçte birini bu firma yerine getirmektedir. Wall Street Journal‘a göre Robinhood 2019 yılı gelirlerinin yarısını Citadel ve 2 Sigma‘ya sattığı işlem emirlerinden elde etmiştir.

Robinhood satsa ne olur?

Robinhood ve benzeri şirketler sizden aldıkları alım ve satım emirlerini piyasa yapıcı firmalara ‘Emir Akışı Ödeme‘ (Payment for Order Flow) sözleşmesi imzalayarak satıyorlar. Yani eşleştirme işini fiili olarak yapmıyorlar. Bu sözleşme ile piyasa yapıcılar da bid-ask spread‘ten elde ettiği gelirlerin ufak bir kısmını bu firmalara veriyor. Ufak derken 2020 yılı ikinci çeyreğinde TD Ameritrade 324 milyon dolar, Robinhood 180 milyon dolar, E-trade 110 milyon dolar ve Charles Schwab 66 milyon dolar gelir elde etmiş. Detay için buraya bakabilirsiniz. “Eee ne var bunda?” diyebilirsiniz. Tabi ki şeytan ayrıntıda gizli. 🙂

NBBO

ABD Sermaye Piyasaları Kurulu, aracı kurumlara müşterileri adına alım ve satım yaparken ayırım gözetmeksizin mümkün olan en iyi alım fiyatı (yani en düşük) ve en iyi satım fiyatı (yani en yüksek) sağlama yükümlülüğü getirmiştir. Bu kurala National Best Bid and Offer (NBBO) adı verilmektedir. Aslına bakılırsa NBBO rakamları Varlık Bilgileri İşlemcileri (Security Information Processors, SIPs) tarafından hesaplanır ve dağıtılır. Bu sistemler Ulusal Piyasa Sistemi Planı’nın (National Market System Plan, NMSP) bir parçasıdır. NYSE (ve birkaç borsa daha) ve NASDAQ için ayrı birer SIP vardır. Bu veriler gün içinde sürekli güncellenir. Alım satım yapanlar bu fiyatlara bakarak işlemleri gerçekleştirirler. Bu düzenleme ile yatırımcıların en iyi fiyatları almaları güvence altına alınmaya çalışılmıştır.

Maliyet spread’e gömülü

Robinhood tarzı işletmeciler ise böyle bir en iyi fiyat garantisi vermiyor. İmzaladığınız sözleşmelere bakarsanız bu garantinin verilmediğini görebilirsiniz. Dolayısıyla, çok daha geniş bir spread ödüyorsunuz ve ne kadar ödediğinizi de bilmiyorsunuz! Bu kapsamda ABD Sermaye Piyasası Kurulu 2020 yılında Robinhood reklamlarının yanıltıcı olduğu gerekçesiyle soruşturma açtı. Söz konusu reklamlarda bedava olarak en iyi tekliflerin sunulduğu söyleniyordu. Oysa soruşturma kapsamında müşterilerin emirleri gerçekleştirilirken en iyi fiyatların kullanılmaması nedeniyle müşterilerin aleyhine sıfır komisyon maliyetleri dikkate alındıktan sonra ilave 34,1 milyon dolarlık zarar oluştuğu vurgulanıyordu. Sürecin sonunda Robinhood 65 milyon dolarlık tazminat ödeyerek uzlaştı. Kurulun kararı için şuraya bakabilirsiniz.

Sonuç olarak

Bedavaya yemek yok. Komisyonsuz alım satım kulağa hoş gibi gelse de maliyeti bir şekilde ödüyorsunuz. Esasen Robinhood örneğinden gördüğümüz üzere maliyetiniz komisyon masraflarının da üzerinde olabilir. Bu nedenle, aracı kurum seçerken bu hususa da dikkat etmekte fayda var. Umarım aydınlatıcı bir yazı olmuştur.

Sağlıcakla kalın.

Copyright secured by Digiprove © 2021 Pintidegiltutumluyum