Ekonomik Durum: Kriz Tam Gaz Devam Ediyor

Ekonomik durum krizin tam gaz devam ettiğine işaret ediyor. Dünya’ya baktığımızda ABD’de pandeminin yarattığı ani duruş 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana görülmemiş ölçüde işsizlik ve GSYİH kaybına neden oluyor. En büyük ihracat pazarımız, en büyük dış sermaye kaynağımız ve teknolojisini ödünç aldığımız Avrupa’da da işlerin pek iyiye gitmediğini söyleyebiliriz. Gelişmekte olan ülkeler ise apayrı bir hikaye. Bu kusursuz fırtına ne zaman bitecek? Öngörmek çok zor. Sorunun kaynağı sağlık endişesi ve tüketicilerin güveni. Bu endişelerin ortadan kalkması ve tüketici güveninin geri gelmesi bence epey zaman alır. Bu süreçte doğal olarak şirketlerin karlılığı da çökecek. Hatta çok sayıda firmanın zincirleme iflası da gündeme gelebilir. Ödenmeyen/ödenemeyen borçlar bankaların üstüne kalabilir ve finansal bir krizi tetikleyebilir. Aslına bakılırsa süregiden sağlık ve ekonomik krizin tam etkileri için yapılan tahminler inanılmaz farklılaşıyor. Yani etkiyi tam idrak edebilen pek fazla kimse de yok diyebiliriz. Şimdi biraz daha ayrıntılı durum değerlendirmesi yapalım.

ABD’de ekonomik durum

Covid-19 salgının ekonomide yol açtığı ani duruşun ekonomik etkileri en kötü tahminlerinde ötesine geçmiş gibi duruyor. Aslına bakılırsa işsizlik ve GSYİH’daki daralmanın boyutu ve ekonomik aktivitedeki azalmanın şiddeti 1929 ekonomik buhranı ile karşılaştırılmaya başlanmış gibi duruyor. ABD ekonomisinde GSYİH’yı oluşturan toplam harcamaların büyük bir bölümü tüketimden gelir. Tasarruf oranı çok düşüktür. Çoğu insan borç içinde ve maaştan maaşa yaşar. Covid-19 salgını ABD ekonomisini en zayıf yerinden yani tüketimden vuruyor. Zira gıda ve benzeri zorunlu tüketim malları dışında harcamalar durdu. İşsizliğin kısa süre içerisinde 22 milyonu veya işsizlik oranının %20’yi bulması bekleniyor. Maaştan maaşa yaşayan ve işsiz kılan milyonlar tüketimlerini artıramaz ve dünyanın en büyük ekonomisi, küresel ekonominin lokomotifi de hızlanamaz. Sonuç dünya ekonomisinde yavaşlama ve daralma olacaktır. Zaten IMF’de bunu söylemiş en son raporunda.

IMF’nin tahminlerinde göre 2020 ve 2021 yıllarında dünyanın GSYİH’sı 9 trilyon dolar yani yaklaşık Almanya ile Japonya’nın ekonomilerinin toplamı kadar küçülecek. 2020 yılında küresel ekonomi %3 daralacak. Son yüzyılda dünya ekonomisinde böyle bir daralmanın görülmediğini de ekleyelim. IMF’nin 2020 yılında ABD ekonomisindeki küçülme beklentisi %5,9. 2021 yılında %4,7 oranında büyüyerek daralmanın büyük bir kısmının telafi edileceğini öngörmüş IMF. Ancak, baz senaryolarında Covid-19 salgınının 2020 yılının ikinci yarısında kontrol altına alınacağı varsayılarak yapılmış tüm projeksiyonlar. Bu temel varsayım tutmazsa işler çok daha kötü de olabilir… ABD yönetimi trilyonlarca dolar saçarak ve tüketicinin cebine doğrudan para koyarak ekonomideki daralmanın şiddetini azaltmayı ve mümkünse tersine çevirmeyi hedefliyor. Bu çabalar yeterli olacak mı? Göreceğiz. Sadece şunu söyleyeyim ABD’yi 1929 ekonomik buhranının etkisinden ancak 2. Dünya Savaşı’nın çıkmasının ardından kurtulabildi. Tabi şimdi ekonomistler ve siyasetçiler ne yapacaklarını biliyorlar. O zamanlar bilmiyorlardı.

Avrupa’da ekonomik durum

Dünya ekonomisinin ABD’den sonraki en önemli bileşeni Avrupa’dır. IMF’nin Avro bölgesi ekonomisi içinde tahminleri oldukça iç karartıcı. IMF bir bütün olarak Avro bölgesi için 2020 yılında %7,5’luk bir daralma tahmin etmiş. 2021 yılında pozitif büyümenin geri döneceğini (%4,7) ancak 2020 yılındaki hasarın ancak kısmen giderilebileceğini öngörmüş. Yukarıda belirtiğim gibi tüm bu projeksiyonlar Covid-19 salgınının 2020 yılının ikinci yarısından itibaren tam anlamıyla kontrol edileceği varsayımı altında yapılıyor. Gelişmiş ülkeler özelinde daha ayrıntılı IMF tahminlerini aşağıda yer alan tablodan görebilirsiniz.

Gelişmekte olan ülkelerde ekonomik durum

Dünya ekonomisine göbekten bağlı gelişmekte olan ülkelerin ise mevcut krizden çok kötü etkileceklerini söylersem herhalde kimse için şaşırtıcı olmaz. Öncelikle, gelişmekte olan pek çok ülkenin sağlık sistemleri gelişmiş dünyadaki muadillerine göre oldukça kötü. Dolayısıyla salgını kontrol altına almaları çok zor olacak. Ayrıca, 2008 finansal krizinden sonra FED’in izlediği ucuz ve bol para politikası nedeniyle gelişmekte olan ülkelerdeki şirketler oldukça borçlu. Rusya ve Suudi Arabistan gibi ülkeler petrol ve benzeri emtia ihracatına bağlılar. Malum petrol fiyatları çöktü. Diğer emtialara olan talebi ise dünyanın fabrikası Çin belirliyordu. Aşağıdaki tablodan görüldüğü üzere 2020 yılında Çin ekonomisinin büyümesi %1,2’ye düşecek. Gerçi IMF projeksiyonlarına göre Çin ekonomisi 2021 yılında düşen büyümeyi telafi edecek. Ancak diğer gelişmekte olan ülkeler için bu kadar iyimser değil IMF. Bundan dolayı 1 trilyon dolarlık bir fon oluşturdu IMF salgının olumsuz etkilerini hafifletmek ve gelişmekte olan ülkelerde zincirleme ekonomik krizleri önlemek için.

Türkiye’nin ekonomik durumu

Sıra geldi Türkiye ekonomisi konusunda düşüncelerimi paylaşmaya. Türkiye gelişmekte olan bir ekonomi ama riskleri benzer ülkelerden daha yüksek. Yani tüm gelişmekte olan ülkelerin tabi olduğu sistemik risk dışında birde ülke riski yüksek. Ülke riskinin kaynağı yapısal. Dolayısıyla, bu riskin düşmesinin yolu da doğal olarak siyasi yapının demokratik-katılımcı bir şekilde restorasyonundan ve ekonomi politikalarının rasyonel hale getirilmesinden geçiyor. Yakın gelecekte de böyle bir olasılık görmüyorum. Sonuç olarak Türkiye ekonomisi bu kusursuz fırtınaya aşırı kırılgan bir şekilde yakalandı. Dalgaların bizi nereye savuracağını ise hep birlikte yaşayarak göreceğiz. Şimdi halkımızın kriz barometresi olan kura bakalım.

Kur Şoku Senaryosu ve Yatırım başlıklı yazımda siyasi çıkar gereği arzu edilen ama iktisat bilimi açısından gerçekleştirilmesi mümkün olmayan bir politikanın yürürlüğe konduğundan bahsetmiştim. Dolar/TL kurunun, faizler emir komuta ile hızla düşürülmesine karşın tuhaf bir şekilde 5,98’de sabitlendiğine dikkat çektiğim o yazının tarihi 10 Şubatmış. Bugün, yani yaklaşık 2 ay sonra, siyasi iradenin tüm arka kapılardan müdahelesine karşın kur 6,95’i görmüş durumda. Özetle, iki ay içerisinde TL’sı dolara karşı %17 değer kaybetmiş. Bu değer kaybının enflasyonu artıracağını rahatlıkla öngörebiliriz. Ayrıca, dolar borcu olan şirketleri de zorlayacağını söyleyebiliriz.

Covid-19 salgınının yol açtığı ekonomik kriz sadece kurla kendini göstermiyor tabi. Diğer ülkelerde olduğu gibi işsizlikte patlama yaşanacak ve ekonomik aktivite de rekor ölçüde daralacak. Fatih Özatay yazısında GSYİH değişimi ölçmek için vekil değişken olarak kullanılabilen elektrik tüketimindeki düşüşü son 25 yılın en şiddetlisi olduğunu belirtmiş. IMF’nin Türkiye ekonomisi tahmini ise 2020 yılı için %5’lik küçülme… Gelişmiş ülkelerin aksine Türkiye’nin para ve maliye politikası imkanları da sınırlı maalesef. Çünkü bu imkanların çoğu zaten harcanmış durumda. O yüzden ben Türkiye ekonomisinin ne zaman toparlanacağı konusunda biraz daha ihtiyatlıyım. Yanılmış olmayı umarım tabi.

Copyright secured by Digiprove © 2020 Pintidegiltutumluyum