Finansal bağımsızlık erken emeklilik için farklı tercihler doğrultusunda farklı stratejiler izlenebilir. Örneğin, tutumlulukta aşırıya kaçıp tasarruf oranınızı çok uç noktalara taşıyabilirsiniz. Bu durumda hızlı bir şekilde finansal özgürlüğe ulaşıp kendi kendinize emekli edebilirsiniz. Bununla birlikte, emeklilikte yaşayacağınız hayat aynı tutumlu hayatın devamını gerektirir. Amerikalılar bu stratejiye ‘lean FIRE‘ adını vermiş. Türkçeye yalın finansal bağımsızlık erken emeklilik olarak çevirebiliriz.
Amacınız erken emeklilikte krallara layık bir hayat sürmek de olabilir. İngilizce konuşan finansal bağımsızlık erken emeklilik dünyasında buna ‘fat FIRE‘ deniliyor. Türkçeye nasıl çevrilebileceğinden tam emin olamadım. Şişman mı desek ağdalı mı yoksa yağlı mı? 🙂 Tercihimi konforlu finansal bağımsızlık erken emeklilik yönünde kullanıyorum. Siz zengin ve tatlı bir emeklilik de diyebilirsiniz.
Bir de ‘barista FIRE‘ sevenler var. Bu stratejiyi benimseyenler iş hayatından tam olarak ayrılmıyor. Güneşli bir kıyı şehrinde bir kafede veya barda barista olarak yarı zamanlı çalışmaya gönüllüler. Karşılığında oldukça hızlı bir şekilde kübik çalışma hayatından kurtulmuş oluyorlar. Bugün bu alternatifleri daha yakından inceleyeceğim. Bakalım bu hayat tarzlarını destekleyecek ne kadarlık portföy gerekiyor?
Yalın finansal bağımsızlık erken emeklilik
Yalın finansal bağımsızlık erken emeklilik için tutumlulukta sınırları zorlamanız şart. Zira tasarruf oranınızı uç noktalara taşımak bu stratejinin özünü oluşturuyor. Tabi tasarrufun uç bir hal alması tüketiminizi de aşırı bir şekilde kısmanız anlamına geldiği açık. Üstelik, bu aşırı tutumlu hayatı emekli olduktan sonrada sürdürmeniz gerekiyor. Finansal özgürlük için ne kadar para gerektiği konusunda ayrıntılı bilgi için şu yazıma bakabilirsiniz. Tasarruf oranının önemini de şu yazıda ayrıntılı olarak incelemiştim.
Doğruyu söylemek gerekirse bu strateji her bünyeye uygun olmayabilir. Şahsen bana çok çekici gelmiyor. Amerika’da bu yolu izleyenler işler yolunda gitmezse iş hayatına tekrar katılabilirler. Vasıflı bir iş olmasa bile aç kalmayacak düzeyde gelir elde edebilirler. Türkiye şartlarında işinizi bırakıp uzun yıllar ara verdikten sonra tekrar iş hayatına dönmeye çalışmak bu kadar kolay olmayabilir. Bana göre Türkiye özelinde epey riskli bir tercih.
Aylık gider ne olmalı?
Yalın finansal bağımsızlık ve erken emeklilik için ne kadarlık aylık harcama limiti belirlemeliyiz? Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu aylık bazda açlık sınırını ve yoksulluk sınırına ilişkin tahminlerini kamuoyu ile paylaşıyor. Buna göre, 2019 yılı Kasım ayı itibarı ile Türkiye’de 4 kişilik bir aile için açlık sınırı 2.102,83 TL yoksulluk sınırı ise 6.849,62 TL gözüküyor. İdeal olan harcama limiti varsayımını en az yoksulluk sınırı kadar belirlemek. Ancak Türkiye’de milyonlarca aile çalışma hayatında bile bu gelir düzeyini maalesef elde edemiyor.
Yalın finansal bağımsızlık ve erken emeklilik yolunu tercih edecek kişilerin tutumlulukta sınırları zorlaması gerektiğini belirtmiştim. Bu durumda, bu tercihte bulunanların arabasız bir hayat sürdüklerini, mütevazi ve aylık gideri az olan bir apartman dairesinde kira ödemeden oturduklarını, gıdalarını toplu bir şekilde aldıklarını, tercihen çocuk sahibi olmadıklarını, çocuk sahibi iseler özel okula göndermediklerini vb. davranışları sergilediklerini varsayalım. Açlık sınırı ile yoksulluk sınırınının aritmetik ortalamasını alıp, yuvarlak olarak aylık 4.500 TL belirleyelim. Bu değer yıllık 54.000 TL veya 5,75 $/TL kurundan 9.391 $’a karşılık geliyor.
Gerekli portföy büyüklüğü
Finansal bağımsızlık için oluşturduğum modeli baz alalım. Çiftimizin karı koca çalıştıklarını ve hanehalkı gelirinin aylık net 15.000 TL olduğunu varsayalım. Bu ailenin net serveti de sıfır olsun. Yani varlık veya borçları yok. Güncel kuru 5,75 olarak aldım. Ayrıca, portföyümüzden reel dolar bazında %4 getiri elde ettiğimizi varsaydım. Varsayımları aşağıdaki Excel tablosunun sol tarafından görebilirsiniz. Bu varsayımlar altında %4 kuralına göre gerekli portföy miktarımız 234.783 $ oluyor. Yani bu portföy %97 olasılıkla bizi 30 yıl idare edebilir. Bu portföy büyüklüğüne kaç yılda ulaşıyoruz sorusunun cevabını Excel tablosunun sağ kısmında görebilirsiniz: 9 yıl. Özetle tasarruf oranımızı %70 yaparak 9 yılda yalın finansal bağımsızlık ve erken emeklilik hedefine ulaşabiliyoruz.
Konforlu finansal bağımsızlık erken emeklilik
Lükste sınır olmaz. Dolayısıyla konforlu finansal bağımsızlık erken emeklilik kavramından ne anlaşıldığı kişiden kişiye değişir. Örneğin, bir kişiye aylık 15.000 TL harcama yeterli konfor sağlarken bir başkası ayda 125.000 TL harcamayla yeterince rahat edemeyebilir. Bakınız Şeyma Subaşı. Neyse konuyu dağıtmayalım. Konforlu emekliliği ancak gelir seviyesi oldukça yüksek olan kişiler için ulaşılabilir bir hedef olarak görüyorum. Düşük gelirle bu tarz bir yaşamı desteklemek için gerekli portföy büyüklüğüne ulaşmak bir insanın beklenen ömrü düşünüldüğünde gereğinden uzun zaman alacaktır.
Aylık gider ne olmalı?
Peki konforlu finansal bağımsızlık ve erken emeklilik için ne kadarlık aylık harcama limiti belirlemeliyiz? Burada subjektif bir değerlendirme yapacağım: kişisel olarak konforlu harcama miktarım yoksulluk sınırının 3 katı diyorum. Sizin kişisel tercihiniz daha farklı olabilir tabi. Benim tercihim ise kabaca ayda 21.000 TL yapıyor. Yani bugünün Türk Lirası ile ayda 21.000 TL harcayarak krallar gibi yaşayabileceğimi düşünüyorum 🙂 Hadi hayırlısı.
Gerekli portföy büyüklüğü
Modelimizi konforlu finansal özgürlük ve erken emekliliğe göre ayarlayalım. Aylık net 21.000 TL’lık gider yıllık 252.000 TL ve 43.826 $ anlamına geliyor. Tasarruf oranımızın yine %70 olduğunu varsayalım. Bu durumda yıllık net hane halkı gelirini 840.000 TL olarak hesaplıyorum. Diğer bir deyişle aylık net hanehalkı gelirini 70.000 TL olarak varsayıyoruz. Yine net servetimiz sıfır ve reel getiri oranımızda dolar bazında %4 olsun. Aşağıdaki Excel tablosundan gördüğünüz üzere %4 kuralına göre bu harcama düzeyini finanse etmek için gerekli portföy büyüklüğü 1.095.652 $ oluyor. Peki bu portföy büyüklüğüne sıfırdan ulaşmak ne kadar zaman alıyor? Yine sadece 9 yıl! Finansal bağımsızlıkla ilgili daha önceki yazılarımda vurguladığım gibi finansal özgürlüğe ulaşma sürenizi en çok etkileyen parametre tasarruf oranıdır.
Aylık net 70.000 TL gelir elde edebilen kaç kişi var diyebilirsiniz. Zannettiğiniz kadar az değil bu insanlar. Ankara’da üst düzey siyasi bürokratlar mesela. Çoğu üst bürokrat/siyasinin aylık net geliri bu rakamdan fazladır. Ama sorarsanız size sadece bir maaşlarını söylerler. Yönetim kurulu üyeliklerinden aldıkları huzur haklarını, bol bol yurtdışı görev yazarak elde ettikleri yurtdışı harcırahlarını, lüks lojmanlarını, özel lüks makam araçlarını falan es geçerler. Sadece ‘yasal’ sınırlar içinde kalan ek gelir kalemleri bunlar. Diğer taraftan özel sektörde üst düzey yönetimde yer alanlar da bu meblağlara rahatça ulaşırlar. İşleri tıkırında olan mali müşavirler, avukatlar, bazı doktorlar, bazı küçük esnaf ve KOBİ sahiplerini de bu grupta sayabiliriz. Ama fanilerin dünyasına geri dönelim ve modeli bir de %40 tasarruf oranı ile çalıştıralım. Bu durumda yıllık net gelirimiz 420.000 TL (ayda 35.000 TL) veya 73.043 $ oldu. Aşağıdaki Excel tablosundan gördüğünüz üzere gerekli portföy büyüklüğüne ulaşmak bu sefer 23 yılımızı alıyor.
Yarı zamanlı finansal bağımsızlık erken emeklilik
Bir an önce finansal özgürlüğüme kavuşup, zincirlerimi kırıp atmak istiyorum diyenlerin bir alternatifi de emekliliklerinde yarı zamanlı bir iş bulup çalışmak olabilir. Amerika Birleşik Devletleri’nde haftada 10-15 saat çalışıp dişe dokunur bir gelir elde etmek mümkün. Yarı zamanlı iş bulmakta nispeten kolay. Bu yüzden Amerika’da bu stratejiye ilgi gösterenler fazla. Özellikle ekonomik güvenliğe fazla önem veren bir kişiliğiniz yoksa. Türkiye’de seçenekler daha sınırlı olabilir. Ama imkansız değil.
Aylık gider ne olmalı?
Yalın emeklilik için 4.500 TL’lik aylık gider varsayımında bulunmuştuk. Bu varsayımımızı koruyalım ve yarı zamanlı bir iş yaparak cebimize 2.000 TL ilave aylık net gelir koyduğumuzu düşünelim. Bu durumda emeklilik portföyümüz ile finanse etmemiz gereken miktar 2.500 TL’ye düşmüş oldu.
Gerekli portföy büyüklüğü
Birikim aşamasında aylık hanehalkı net gelirimiz yine 15.000 TL olsun. Diğer varsayımlarımızı da yalın emeklilikte olduğu gibi koruyalım. Aşağıdaki Excel modelinden gördüğünüz gibi %4 kuralı çerçevesinde bize gereken portföy büyüklüğü sadece 130.045 $ ve bu portföye 5 yılda ulaşabiliyoruz! Tabi ek iş geliri ile birlikte ayda 4.500 TL harcamak bana uymaz diyebilirsiniz. Aylık 4.500 TL harcama düzeyini finanse etmek için gerekli portföy büyüklüğüne 9 yılda ulaşabileceğimizi yukarıda göstermiştim. Bu getiri yanında ilave yarı zamanlı iş ile 2.000 – 2.500 TL gelir yaratabilirseniz yaşam standardınız gözle görülür biçimde iyileşirken finansal özgürlüğe ulaşma süreniz 9 yıl gibi bence oldukça makul bir süre olarak kalabilir.
Sizin tercihiniz hangisi?
Sizi bilmem ama benim gönlüm konforlu finansal bağımsızlık ve erken emeklilikten yana 🙂 Hayaller ve gerçekler arasında makas çok fazla. Gönlüm böyle dese de beynim bunun mümkün olmadığını söylüyor doğal olarak. Ne yapalım? Eldeki imkanlarla yola devam etmek en iyi seçenek şu an. Sevgiyle kalın.
Güzel olmuş fakat sizinde dediğini gibi broklatlar, bazı beyaz beyaz yakalilar için geçerli. Türkiye’de ise asgari ücretle yaşamaya çalışıyor insanlar
Kesinlikle fat-FIRE diyorum. Herseyden once 25-30 yil (belki daha fazla) bir sureden bahsediyoruz. Bu sure zarfinda hesaplayamadigimiz ve kontrol edemeyecegimiz onlarca sey olacak; gerek ekonomik gerek, medikal gerekse politik olarak. Bunca bilinmezin icinde 20 sene once yaptigimiz tum ongorulerin dogru olmasini bekleyemeyiz. Enflasyon, ekonomik kriz, kaza, hastalik vb olasiliklari da gozeterek kesinlikle ciddi bir guvelik faktoru bulundurmak gerek (belki de mevcut harcama trendini 2 ile carpmak gerek). Yeri geliyor S&P bile 10 sene boyunca kar etmiyor. Her kriz bir oncekini aratiyor. ABD boyle para basmaya devam ederse belki de yillardir ertelenen recession 15 sene boyunca surecek. Balon ne kadar buyurse patlamasi da o kadar siddetli oluyor.
Bunun yanisira, FIRE’in beim icin temel amaci insanin istemedigi bir iste calismak zorunda kalmamasina, hayattaki en degerli asset’i olan zamanini kiraya vermemesine, mutlu ve huzurlu oldugu sekilde ozgurce yasamasina olanak saglamasidir. Insanin sadece calismamak icin herseyden kisip kendisine ve ailesine bir kitlik bilinci dayatmasi son derece anlamsiz geliyor bana. Keza belirli bir yasa gelmis bir insanin kendisinin ve ailesinin hayat standardini dusurmesi de cok kolay olmaz, hele ki cocuk varsa. Bu durumda tek yaptigimiz mutsuzlugumuzun sebebini degistirmek olur. Calisirken en azindan bir umudumuz, bir hayalimiz var 🙂
Herkesin dogrusu kendine ozel elbette ama benim gorusum 20’li-30’lu yaslarda emekli olup hayat boyu kit kanaat, yarin korkusuyla yasamaktansa 45-50 yasinda emekli olup rahat bir hayat surmekten yana. Soylemesi yapmasina gore cok daha kolay tabi 🙂
Merhaba Can Bey,
Görüşlerinize katılıyorum. Geleceği bilmek olanaksız. Fat-FIRE tabi ki herkesin gönlünden geçendir muhtemelen. Ama sizin de dediğiniz gibi bu hedefe ulaşmak herkes için mümkün olmayabilir. Mümkün olanlar için ise epey uzun bir zaman alabilir. Hepimizin bu hedefe ulaşması dileğiyle. 🙂 Selamlar.
FIRE Amerika gibi daha stabil ekonomik düzenlerde geçerli bir sistem. Borsaya paranızı yatırıyorsunuz. Her sene getiri belli ne kadar harcayacağınız belli. Ancak Türkiye gibi akşamdan saba doların fiyat değiştirdiği bir dünyada bu sistemi işletmek çok zor.
Türkiye’de finansal bağımsızlık hedefine ulaşmak maalesef daha zor ama imkansız değil diye düşünüyorum. Selamlar.