Araba Sahibi Olmanın Gerçek Maliyeti

Türk toplumunda araba sahibi olmak her zaman bir statü sembolü olagelmiştir. Gözlemlerime dayanarak lüks otomobil sahiplerinin trafikte bile farklı bir duruşu var diyebilirim. Çocukluğumda büyüklerimizin araba sahibi olmayı yatırım olarak gördüklerini de hatırlıyorum. Tabi şimdi arabaya harcanan paranın yatırım falan olmadığını rahatlıkla söyleyebilirim. Arabanın ‘değerlenmesi’ yüksek enflasyonist ortamda görülen para illüzyonundan başka bir şey değil. Aslına bakılırsa otomobil sahibi olmak Türkiye şartlarında inanılmaz bir lüks ve para tuzağı. Pek çok kişi arabanın çok masraf çıkardığından dem vurur ama araba sahibi olmanın gerçek ekonomik maliyetini görünce gözleriniz yuvalarından fırlayabilir.

Statü göstergesi olarak araba

Günlük hayatta mutlaka başınızdan geçmiş veya şahit olmuşsunuzdur: “Abi yaa bu araç senin gibi bir adama yakışmıyor. Senin X marka araca binmen lazım.” Neden? Çünkü kullandığın araba senin statündeki adama ‘uygun’ değil. Vahşi yaşam belgesellerinde geyik sürüsünün erkeklerinin, hiyerarşideki yerlerini belirlemek ve dişileri etkilemek için boynuzlarının büyüklüğüne güvendiklerini izlemişsinizdir. İnsan hayvanı da sosyal hiyerarşide yukarı tırmanmak için mücadele ediyor. Diğer insanların sosyal merdivendeki yerini belirlemek için geyiklerin boynuzu misali statü sembollerine (pahalı saat, kıyafet, lüks ve büyük bir ev, son model pahalı bir araba vb.) bakıyor. Yapılan çalışmalar statü sembolü olarak görülen mallara yönelik talebin malların fiyatlarının artması ile artabildiğini gösteriyor. Arz-talep kanunu ile uyuşmayan bir durum var yani. Statü malları tüketiminde bulunanlar, malın adil ve kendine özgü değerinden ziyade sosyal olarak tanınma ve sınıf atlama güdüsüyle fahiş fiyat ödüyorlar. Pazarlama elemanları için bulunmaz fırsat iken sizin zenginleşmeniz önündeki büyük bir engeldir statü malları tüketimi.

Araba fiyatları

Şimdi bir statü sembolü araç sahibi olmanın bize gerçek maliyetini hesaplamadan önce maliyet kalemlerini gözden geçirelim. En yüksek kalem doğal olarak aracın ilk edinim bedeli yani fiyatı. 2018 yılı kur şokundan sonra sıfır binek otomobil fiyatları tabiri caizse uçtu. Ford Focus, Honda Civic ve Renault Megane gibi araçların fiyatları donanımlarına göre 200.000 TL’ye yakın. Tok kapı sesi sevenler ise Passat için 350-400 bin TL’yi gözden çıkarmak zorundalar. Bu fiyatlar sıradan bordro mahkumları için oldukça yüksek. Araba fiyatlarının bu kadar yüksek olmasına devletimizin aç gözlülüğünün katkısını da unutmayalım. Sıfır araç alacaksanız verginin vergisini ödemek zorundasınız. Hele lüks araç alacaksanız devletimiz üç araba alın iki tanesini bana verin diyor. Vergi mevzuunda daha ayrıntılı bilgi için şu yazıma bakabilirsiniz.

İşletme giderleri

Yakıt

Otomobili satın almakla iş bitmiyor. Arabayı kullandığınız sürece bir sürü gider kalemine katlanmak zorundasınız. Araç sahiplerinin en çok gözüne batan kalem ise yakıt. Sonuçta, depoya sürekli yakıt koymak lazım. Yoksa arabanın bir yere gittiği yok. Maalesef, Türkiye’de petrol yatakları yok denecek kadar az. Ham petrolü dolarla ithal ediyoruz. Üstüne devletimiz vergilendirme fırsatını kaçırmıyor ve satın aldığınız her 4 litre benzinin en az üç litresini Maliye Bakanlığı’na hibe ediyorsunuz. Böylece, az kazananlardan çok vergi alma politikasına siyasetçiler ve üst düzey bürokratlar için ufak, sizin için büyük bir katkı sağlamış oluyorsunuz.

Motorlu taşıtlar vergisi

Otomobil satın alırken Katma değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi falan ödediniz. Ancak, otomobil sahibi olduğunuz sürece her yıl Motorlu Taşıtlar Vergisi ödemekle de yükümlüsünüz. Motorlu Taşıtlar vergisi bir servet vergisi. 1994-1995 ekonomik krizinde dönemin başbakanı Tansu Çiller araba sahibi olanlardan bu vergiyi iki kez tahsil etmişti. Benzer bir durum olursa araç sahiplerine her an pamuk eller cebe denilebilir. Ben söylemiş olayım.

Sigorta

Otomobili alıp, evinizin önüne koydunuz. Kontağı çevirmeseniz bile her yıl katlanacağınız bir diğer olağan gider kalemi trafik ve kasko sigortaları. Trafik sigortası zaten kanuni mecburiyet. Kasko’yu ise ben şahsen yaptırmanızı tavsiye ederim. Yıllarca boşa para ödemiş gibi hissedersiniz ama Allah göstermesin bir kez lazım olduğunda kafanız çok rahat olur.

Bakım onarım gideri

Her makine gibi arabanın da bir faydalı ömrü var. Bu faydalı ömrü uzun tutabilmek için düzenli bakım şart. Yani her yıl en az bir kez servise rutin bakım için gitmek zorundasınız. Ayrıca, arada lastik patlar, ampul patlar, motor arızası olur. Arıza olasılığı araç yaşlandıkça artar.

Fırsat maliyetini gözden kaçırmayın

Son olarak ortalama vatandaşın gözden kaçırdığı ama ekonomistlerin çok dikkat ettiği bir maliyet kalemi var: araba sahibi olmanın fırsat maliyeti. Maaşınızdan tasarruf ettiniz, birikimlerinizle gidip sıfır bir otomobil aldınız. Ancak bu parayı alternatif bir yatırım aracında değerlendirip para kazanma şansınız vardı. Yaptığınız seçim ile bu gelirden vazgeçtiniz. Ekonomik açıdan vazgeçtiğiniz gelir de çok önemli bir maliyet kalemidir.

Araba’nın gerçek maliyeti

Baz senaryo: orta sınıf bir araba

Artık araba sahibi olmanın gerçek maliyetini bulmak için hazırladığım modele geçelim. Öncelikle, sıfır bir otomobili peşin para ile aldığımızı, 10 yıl boyunca tepe tepe kullandığımızı ve 10 yılın sonunda aracın faydalı ömrünün bittiğini varsaydım. Yani araba 10 yılın sonunda hurdaya çıkıyor. Modelin sayısal varsayımlarını aşağıdaki şekilde görebilirsiniz. Baz senaryoda aracın fiyatı 200.000 TL, yıllık MTV gideri 2.500 TL, yıllık sigorta gideri 4.000 TL, aylık yakıt gideri 800 TL, yıllık bakım-onarım gideri 1.000 TL olarak belirledim. Ayrıca, fırsat maliyetini hesaplarken aylık toplu taşıma giderinin 500 TL olacağını öngördüm. 4 kişilik bir ailede iki bireyin günde iki kez toplu taşıma aracına bindiğini varsaydım. Tabi bu rakamlar subjektif tahminlerim. Sizler farklı öngörülerde bulunabilirsiniz.

Hesaplamalarım her zaman olduğu gibi dolar üzerinden. Vergi, sigorta, yıllık bakım-onarım ve yakıt giderlerinin her yıl enflasyon oranında (%2) arttığı varsayımında bulundum. Fırsat maliyetini hesaplarken, sermayemizi araba satın almak yerine %7 getiri oranından Eurobond‘a yatırdığımızı varsaydım. Tabi bu durumda aracımız olmayacağı için toplu taşımayı kullanıyoruz. Yani Eurobond getirisinden toplu taşıma giderini çıkararak fırsat maliyetini hesaplamış oldum. Son olarak, paranın zaman değeri farklı. 2019 yılında ki 1 $ ile 2025 yılındaki 1 $ aynı değil. %7’lik getiri oranını iskonto oranı olarak kullanıp, cari yıllık maliyetlerin bugünkü değerini hesaplayıp topladığımızda 200.000 TL’lık sıfır bir araba alıp on yıl kullanmanın ekonomik maliyeti 62.708 $ (357.434 TL) olarak karşımıza çıkıyor.

Alternatif senaryo – I: orta üst sınıf bir araba

200.000 TL’lık değil de biraz daha üst sınıf ve pahalı bir araç alırsak sonuç nasıl değişiyor? Bu sorunun yanıtını bulmak için 300.000 TL’lik bir araç aldığımızı varsayalım. Modelimizde, 300.000 TL’lık sıfır bir araba alıp on yıl kullanmanın ekonomik maliyeti 86.507 $ (493.090 TL) olarak hesaplanıyor. Baz senaryomuza göre maliyetimiz %38 arttı. Daha farklı bir şekilde ifade etmek gerekirse, on yıl boyunca toplu taşıma kullanmak yerine nispeten lüks bir araba sahibi olmayı seçmek bize 86.507 $’a patladı. Sözün özü, eğer finansal bağımsızlık hedefiniz varsa arabaya çok para gömmek iyi bir fikir olmayabilir.

Alternatif senaryo – II: 2. el bir araba

“Araba bir ihtiyaç. Çocuk var. Şehirde topluma taşıma altyapısı iyi değil vs.” diyerek itiraz ettiğinizi duyar gibiyim. Haklısınız. Araç sahibi olmak konfor sağlıyor. Bu konfordan bende vazgeçemiyorum. O zaman ne yapmalı? Daha ucuz bir araba ya da ikinci el bir araba alarak maliyeti kısmak mümkün. Böylece, konfordan fazla taviz vermeden maliyeti ciddi bir oranda düşürebiliriz. Diyelim, 100.000 TL’ye işimizi gören ikinci el bir araç bulduk ve satın aldık. Bu durumda, ekonomik maliyetimiz 38.908 $’a düşüyor. Baz senaryomuza göre maliyetimiz bu sefer %38 düştü. 23.799 $ cebimizde kaldı. Araba sahibi olmanın getirdiği konfordan vazgeçemeyenler için hiç fena değil bence.

Finansal bağımsızlık açısından

Finansal bağımsızlığımızı elde etmek için kontrol edebileceğimiz en önemli değişkenin tasarruf oranımız olduğunu daha önceki yazımda sizlere göstermiştim. Tasarruf oranını önemli ölçüde artırmak ancak yaşam tarzımızı bilinçli bir şekilde değiştirmekle mümkün olabilir. Hızlı bir şekilde finansal bağımsızlığını elde eden kişiler tam olarak böyle yapıyor. Minimalist hayat tarzını benimseyip, tüketim kültüründen uzaklaşıyor. Lüks ve büyük evlerden uzak duruyor, yapabilirse arabasını satıyor ve evini işine yakın bir bölgeye taşıyor. Harcamalarını statü elde etmek için değil, ihtiyaçlarını gidermek için gerçekleştiriyor. Vergi oranlarının daha makul olduğu ABD’de bile arabaya çok para gömmek, finansal bağımsızlık hedefinden uzaklaştıran bir seçimdir. Unutmayın kapitalist dünyada çarkların dönmesi için tüketimin azdırılması gerekiyor. Televizyonu her açtığınızda, okumak için gazete ve dergilerin sayfalarını her çevirdiğinizde ihtiyacınız olmayan şeylerin size ihtiyaç olarak sunulduğu propagandaya maruz kalıyorsunuz. Özgürlük bedava değil. Finansal özgürlük – konfor ikileminde nerede duracağınız sorusunun yanıtını ise sadece siz verebilirsiniz.